Değerli dostlar. Viyana'ya gezmeye gelen her turistin şehirde dolaşırken mutlaka gördüğü atlı arabaların (Fiaker/ bizdeki Fayton) tarihi 18.yüzyıla dayanmaktadır. Avrupa'da ilk defa Fransa'da Nikolas Souvage' adındaki bir at tüccarının 1662 yılında Paris'teki ''Reu de Saint Fiacre'' de kiralık atlı arabaları çalıştırdığı bilinmektedir. Henüz ticari taksi'nin bulunmadığı yıllarda, ticari olarak kullanılan ilk atlı arabalar (Fiaker /Fayton) bundan sonra tüm Avrupa'ya yayılmış, şu anda da Almanya, Avusturya ve bazı komşu ülkeler de aynı adla kullanılmaktadır. Eski Amerikan filmlerinde de yolcu taşımacılığı ve posta aracı olarak da kullanıldığı bilinmektedir. Hatırlarsanız Türkiye'de de insan taşıyan ve geçmişte taksinin yerine kullanılan atlı arabalar ''Fayton'' bunların aynısıdır. Avusturya'da atlı arabaların kullanılmasına ilk defa 1693 yılında izin verilmiş, 1700 yılına gelindiğinde bu sayı 700 iken 1900 yılında ise 1.000 civarında olmuştur. Şu anda sadece Viyana eyaletinde 1.500 at kayıtlı bulunmaktadır (2024). Viyana'da atlı arabaların (Fiaker/Fayton) kontol ve yönetimi belediyenin bir bölümü olan MA/65 dairesi tarafından, at ve diğer hayvanların kontrolleri ise MA/60 dairesi tarafından yapılmaktadır.
Viyana'da gezi amaçlı kullanılan atlı arabaların bulunduğu yerler; Stephanplatz, Heldenplatz, Michaelaplatz, Peterplatz, Burgtheater, Albertina ve ayrıca merkez mezalığındadır. 1998 yılından bu yana at arabasını/fayton sürmek isteyenler için bu konuda direksiyon ve gerekli temel bilgileri içeren sınavlar zorunlu hale getirilmiştir. Atlı arabalar Viyana'dan başka Avusturya'nın Salzburg, İnnsbruck, Graz ve bazı diğer şehirlerinde de bulunmaktadır. Atların sağlık ve diğer sorunları belediye veterinerleri tarafından devamlı kontrol edilmekte ve çalışan atlar emekli edildikten sonra kesilmemekte, ölene kadar bakılmakta. emekli edildikten sonra da bakımına devam edilmektedir. (Bilindiği üzere Avusturya'da at etinin yenilmesi serbest olup, at eti marketleri bulunmaktadır). Atlar bir sevgi gösterisi sırasında farkında olmadan yada kendisine kötü davrananlar olduğunda ısırabilir.
At arabasını kullananların özel geleneksel giyimleri (ceket,yelek,melon şapka vs) ve günlük seyir defterleri bulunmakta olup, meydana gelen her türlü olumlu veya olumsuz olaylar kayıt altına alınmaktadır. Bir kontrol sırasında kurallara uymayan at sürücülerine para cezası verilmektedir. Viyana'da ortalama olarak 21 fayton işletmesi, 325 atlı fayton ve bu işletmelerde çalışan sayısı ise 1.200 kişi civarındadır. Atlı arabalarla 20 dakikalık kısa şehir turu 65.-euro, 40 dakikalık uzun tur ise 110.-euro'dur. Bu kişi başı olmayıp, 4 kişilik bir araba için geçerlidir. Atlı arabalar çeşitli etkinlikler için de kiralanmaktadır. Örneğin; düğün, doğum günü, bayram gezisi vs.vs. Önceden haber vermek şartıyla arabalara süsleme, yiyecek ve içecek servisi de yapılmaktadır. Arabaları çeken atlarla ilgili bilgiler ise şöyledir: Atların ömrü ortalama olarak 30-40 yıldır. Bir atın yaşı 20 ise, bir insanın yaşı 60 civarındadır. Bu nedenle 20 yaşındaki bir at emekliye ayrılır. Fayton atları 5 yaşından büyük olmalıdır. Araba ve içerisinde oturan en fazla 4 kişinin ağırlığı atların 2 katını geçmemelidir. Araba sürücüleri mutlaka bir eğitimden geçmiş ve sınavı başarmış olmalıdır. Atlar bir ay içerisinde, haftada 4 gün olmak üzere en fazla 18 gün çalıştırılmalıdır. Bu da ard arda olmamalı ve aralıklı olmalıdır. Atlar her gün kahvaltısını yaptıktan sonra sabah saat 9.30'dan itibaren servise alınmalı ve 9 saatten fazla kullanılmamalıdır. (günde 9-10 km).
Atlar genellikle akşamları saat 18-21 arası ahırlarına geri dönerler. Atlara her 4 saatte bir yarım saat dinlenme molası verilmelidir. Hava sıcaklığı 35 dereceyi geçtiği andan itibaren atın çalışmasına son verilmelidir. Hava sıcaklığı 30 dereceyi geçtiğinde atlar gölge bir yere çekilmeli ve 2 saattte bir, yarım saat su ve dinlenme molası verilmelidir. Atın günlük su ve yemleri kovalarda hazır tutulmalıdır. Arabayı kullanırken atın yeme, içme, çalışma ve dinlenme sürelerinin kayıt edildiği bir seyir defteri bir denetleme sırasında her zaman arabada hazır bulundurulmalıdır. Atlara günde en az 3 öğün yemek (kıyılmış saman, ot,yonca, arpa, yulaf, mısır vs) ve ortalama ve sık-sık olmak şartıyla günde 35-40 litre su verilmelidir. Atlar sosyal bir yaratık olduğu için diğer atlarla arkadaş olmayı ve onlarla birlikte yeşil ve açık alanda dolaşmayı çok severler.
Atlı arabalarla ilgili bazı üzücü olaylar da yaşanmıştır. Örneğin; yolların parke taşlarla olması, arabaların modern fren sistemi olmaması nedeniyle bilhassa yağışlı ve karlı havalarda atların kaymasına, bacaklarının kırılmasına ve bu nedenle iyileşmesi zor olan atların uyutulmasına sebep olmuştur. Ayrıca sokaktaki köpeklerin havlamasından ve araba kornalarından panikleyen atlar da kazalara sebep olabilmektedir. Ülke çapında sadece 1 yılda 36 fayton kazası olmuş, bunlar da atların trafikteki gürültü nedeniyle korktuğu, paniklediği, araçlara çarptığı, bu nedenle 60 kişinin yaralandığı, 5 kişinin hayatını kaybettiği, 5 atın ise can verdiği bilinmektedir. Atlara son zamanlarda yollara zarar verdiği için metal nalların yerine plastik nallar takılmaktadır.
Yönetmeliklere göre atlar havalandırmalı, aydınlatılmalı, gürültüden uzak ahırlarda, tek ve kaygan olmayan bölümlerde kalmakta, gerekirse uzanıp yatabilmekte ve ortalama olarak geceleri ise 3 ayağını büküp en az 3-5 saat uyumaktadır. Atlarla ilgili yazı yazdıkça uzuyor, bu konuda yazacak o kadar çok konu var ki.! Bence en önemlisi, son zamanlarda teknolojinin de gelişmesi nedeniyle artık atları arabalarda kullanmamalı, çok istiyorsak atlı arabaların yerine elektrikli gezi arabalarını seçmeliyiz. İstanbul/Büyükada/Heybeliadaki atlı arabaları sürenlerin o yokuşlarda atları nasıl kırbaçladığı ve atların kan/ter içerisinde o yokuşları nasıl çıktığı hala gözlerimin önünden gitmiyor.
Sevgi ve saygılarımla. Viyana. 18.08.2024.mk.